Unia Europejska od lat podejmuje szereg inicjatyw i rozwiązań prawnych na rzecz firm rodzinnych. Od czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej wiele się w tej kwestii zmieniło i nasze rodzime firmy mogą czerpać pełnymi garściami nie tylko z unijnych dotacji, ale i wszelkich dóbr niematerialnych.

 

     
Przedsiębiorstwa rodzinne na świecie i w Polsce
Według danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, blisko 75% firm na Starym Kontynencie jest prowadzonych przez rodziny (dla porównania w USA – 60%, w krajach Ameryki Łacińskiej – 95%). Ich znaczenie dla Produktu Krajowego Brutto jest również niemałe. W krajach UE wkład firm rodzinnych w PKB waha się w granicach 35-65%. Sektor firm rodzinnych zatrudnia też 40-50% wszystkich pracowników. Do największych przedstawicieli tej branży w Europie należy zaliczyć takie marki jak Ikea, Carrefour, BMW oraz Michelin.

W Polsce sytuacja wygląda podobnie, choć należy zaznaczyć, że zdecydowana większość tego typu przedsiębiorstw należy do sektora MSP (i stanowi w tym ostatnim ponad 80% wszystkich zarejestrowanych firm). Tzw. family business utrzymuje blisko 60% miejsc pracy, a jego wkład w PKB to około 50%. Prominentnymi działaczami na tym polu są: Fakro (drugi największy na świecie producent okien dachowych z ok. 15% udziałem w rynku globalnym), Koral, Grycan, A.Blikle, Black Red White.

 
Polskie firmy rodzinne a rynek UE
            Przedsiębiorstwa polskie okazały się dużo lepiej przystosowane do wejścia do Unii Europejskiej, niż można było przypuszczać. Najbardziej aktywne firmy rodzinne z sektora MSP to przede wszystkim te z branży drzewnej i odzieżowej. Najmniej aktywne (choć to się szybko zmienia) jeszcze do niedawna były firmy z branży spożywczej. 

Mimo dobrych wyników firm, Unia Europejska od lat stara się pomóc przedsiębiorstwom rodzinnym w ich rozwoju. Warto w tym punkcie wspomnieć chociażby o Europejskiej Karcie Małych Przedsiębiorstw (zakładającym m.in. edukację i szkolenia z zakresu przedsiębiorczości, uproszczenie procedur administracyjnych i otoczenia prawnego, ulepszenie e-komunikacji z urzędami oraz wzmocnienie zdolności technologicznej przedsiębiorstw) lub Czwartym Wieloletnim Programie na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości (wspierającym m.in. prawodawstwo oraz środowisko biznesowe, poprawiającym otoczenie finansowe przedsiębiorstw i zwiększającym konkurencyjność firm w gospodarce opartej na wiedzy). Dość istotną rolę odegrał też traktat lizboński, którego strategia zakładała poprawę zdolności dostosowawczych pracowników, zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki, przejście do gospodarki opartej na wiedzy itp.

 
Expert Group on Family Business
Działaniem niezwykle potrzebnym z punktu widzenia firm rodzinnych był szereg eksperckich spotkań (01.2007-09.2009), których zwieńczeniem było wydanie raportu Komisji Europejskiej nt. firm rodzinnych (The Report of The Expert Group of The European Commission on Family Business; publikacja pod nazwą: Review of the important issues of family business: research, institutions, and studies.

Przedsięwzięcie to skupiło się nie tylko na podkreśleniu wagi przedsiębiorstw rodzinnych dla gospodarek krajowych, ale przede wszystkim po raz pierwszy udało się ustalić wspólną definicję takich firm na szczeblu unijnym. Są to więc przedsiębiorstwa zarządzane głównie przez członków rodziny, która stworzyła daną firmę i wciąż posiada przynajmniej 25% praw do podejmowania kluczowych decyzji, opartych na właściwym udziale we własności. Pełna wersja definicji brzmi następująco:

A firm, of any size, is a family business, if:

1) The majority of decision-making rights is in the possession of the natural person(s) who established the firm, or in the possession of the natural person(s) who has/have acquired the share capital of the firm, or in the possession of their spouses, parents, child or children’s direct heirs.

2) The majority of decision-making rights are indirect or direct.

3) At least one representative of the family or kin is formally involved in the governance of the firm.

4) Listed companies meet the definition of family enterprise if the person who established or acquired the firm (share capital) or their families or descendants possess 25 per cent of the decision-making rights mandated by their share capita.

Raport podkreśla nieustanne zaangażowanie Komisji Europejskiej w promowanie wartości firm rodzinnych (głównie tych w zakresie innowacji, edukacji i polityk regionalnych). Wyraźnie zaleca się też państwom członkowskim, by zwracały szczególną uwagę na rozwój tychże przedsiębiorstw (m.in. pod względem opodatkowania czy systemu edukacji). Wreszcie, ustanowiono grupę kontaktową KE ds. firm rodzinnych (oddział The Directorate General for Enterprise and Industry) i zalecono rządom krajowym podjęcie konkretnych kroków w celu stworzenia przyjaznych warunków do rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych.

Inne działania UE
Pierwsze zdecydowane działania Komisji Europejskiej w kwestii firm rodzinnych miały miejsce już w 1994 roku (OJ L 385 1994), a w kolejnych latach były regularnie zmieniane i poszerzane (m.in. w 2002 i 2006 roku) i dotyczyły takich kwestii jak rozwód, śmierć, dziedziczenie, sprzedaż firmy czy przeniesienie własności (Communication 94/C 400/01). Wiele jest też przedsięwzięć praktycznych we współpracy z instytucjami narodowymi. Jednym z przykładów może być wsparcie szkoleniowe z funduszy unijnych dla firm rodzinnych, prowadzone przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Na cele projektu przyjęto definicję:

(…) firmą rodzinną jest podmiot z sektora mikro-, małych, średnich przedsiębiorstw o dowolnej formie prawnej, w których pracuje co najmniej dwóch członków rodziny, a co najmniej jeden z nich ma istotny wpływ na zarządzanie. Członkowie rodziny muszą też posiadać znaczące udziały w przedsiębiorstwie.

 

Szkolenia przeprowadzane przez PARP dla właścicieli firm rodzinnych dotyczą przede wszystkim specyficznych problemów tego typu przedsiębiorstw, m.in. godzenia życia zawodowego z rodzinnym, sukcesji władzy, delegowania uprawnień osobom spoza firmy itp.

Z pewnością wkrótce pojawią się kolejne rozwiązania prawne w tych obszarach, w których dotychczas nie zostały jeszcze należycie uregulowane. Jest to pewne, gdyż firmy rodzinne zazwyczaj funkcjonują dłużej niż te nierodzinne i w związku z tym są filarem gospodarki nie tylko polskiej, ale i europejskiej.
 

autor: Dominik Marchewka

foto: transhumanista.salon24.pl