Testament i co dalej ?

  • Publikacja
  • 20/01/2013

Testament jest czynnością prawną jednostronną i odwołalną, przez którą testator /spadkodawca/ rozrządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Sporządzając testament spadkodawca może wedle własnego uznania i woli dokonać podziału swego majątku, bez konieczności zdawania się na regulacje ustawowe w tej kwestii.

 

 

Dzięki swobodzie testowania spadkodawca może zmienić ustawowy porządek dziedziczenia i powołać do spadku tylko niektórych swoich spadkobierców ustawowych lub dalszych krewnych a nawet osoby z nim niespokrewnione.

 

Testament może zawierać oświadczenie woli tylko jednego testatora (zakaz testamentów wspólnych - art. 942 kc). Jeżeli oświadczenie obejmujące rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci złożyli wspólnie małżonkowie lub jakiekolwiek inne podmioty wspólnie (np. konkubenci) to taki testament jest bezwzględnie nieważny.

 

Zdolność testowania zgodnie z art. 944§1kc nabywa się z chwilą uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych. Zdolność testowania zgodnie z prawem polskim ma zatem osoba, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona. Spadkodawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu.

Późniejsza utrata lub nabycie zdolności testowania pozostaje bez wpływu na ważność testamentu sporządzonego wcześniej.

 

Przepisy prawa spadkowego przewidują kilka różnych form testamentu.

Testament jest zatem ważny, jeżeli został sporządzony w jednej z tych form.

Zasada, że testament jest ważny, gdy został sporządzony w formie przewidzianej przez ustawę opiera się na istotnych względach merytorycznych.

 

Celem rygorów formalnych w tej dziedzinie jest przede wszystkim zagwarantowanie autentyczności testamentu, a więc tego, że pochodzi on od danego spadkodawcy, a nie został podrobiony przez inną osobę. Gwarancje jakie daje zachowanie ustalonej formy są potrzebne również dlatego, że testament wywołuje skutki prawne dopiero po śmierci spadkodawcy.

 

Prawo polskie wyróżnia dwie kategorie testamentów: testamenty zwykłe i testamenty szczególne. Testamenty zwykłe mogą być sporządzone przez każdą osobę mająca zdolność testowania w dowolnie wybranej chwili i jeżeli nie zostaną odwołane przez testatora, określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego ile czasu upłynęło pomiędzy sporządzeniem testamentu a otwarciem spadku. Do testamentów zwykłych zaliczamy: testament notarialny, testament własnoręczny /holograficzny/ oraz testament allograficzny.

 

Testamenty szczególne mogą zostać sporządzone tylko wtedy, gdy z uwagi na pewne okoliczności np. obawa rychłej śmierci spadkodawcy niemożliwe lub znacznie utrudnione jest sporządzenie testamentu zwykłego. Testamenty szczególne charakteryzują się czasowo ograniczoną mocą tzn. zgodnie z art. 955kc testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

Do testamentów szczególnych zaliczamy: testament ustny, testament sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym i testament wojskowy.

 

Z zasady swobody testowania wynika, że testator może sporządzić testament dowolnej treści, byleby nie naruszał on ustawy i zasad współżycia społecznego i nie zmierzał do obejścia ustawy. Z reguły testator sporządzając testament rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci wskazując spadkobiercę lub spadkobierców do całości lub części spadku.

 

Testament może również zawierać postanowienia ustanawiające zapisy lub polecenia albo powołanie wykonawcy testamentu. Jako czynność prawna na wypadek śmierci testament wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Oświadczenie spadkodawcy zawarte w testamencie nie wywiera żadnych skutków prawnych za jego życia.

 

Testator może w związku z tym w każdej chwili odwołać lub zmienić poszczególne postanowienia zawarte w testamencie albo cały testament. W chwili odwoływania testamentu spadkodawca musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych.

Jeżeli zatem po sporządzeniu testamentu spadkodawca utracił tą zdolność np. przez ubezwłasnowolnienie, to nie może on skutecznie odwołać wcześniej sporządzonego testamentu.

 

Odwołanie testamentu może nastąpić:

a) przez sporządzenie nowego testamentu,

b) zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność,

c) dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

 

Odwołanie może dotyczyć tylko jednego rozrządzenia, niektórych rozrządzeń albo całego testamentu. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje wówczas odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. Jest to tzw. odwołanie dorozumiane.

 

Odwołanie testamentu przez sporządzenie nowego testamentu jest skuteczne tylko wtedy gdy nowy testament jest ważny. Odwołanie testamentu może nastąpić również w ten sposób, że spadkodawca zniszczy testament (np. podarcie lub spalenie testamentu własnoręcznego) lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność (np. oddarcie podpisu na testamencie własnoręcznym).

Jeżeli testament zostanie jednak zniszczony przez pomyłkę, w wyniku pożaru albo w wyniku groźby lub błędu wówczas nie ulega odwołaniu, a jego treść może zostać odtworzona w odpowiednim postępowaniu za pomocą wszelkich środków dowodowych (art. 245kpc). Jeżeli uda się ustalić treść takiego testamentu wówczas dziedziczenie nastąpi zgodnie z wolą spadkodawcy. Jeżeli nie uda się odtworzyć treści testamentu, wówczas testament nie wywrze skutków prawnych, a zastosowanie będą miały przepisy ustawowe. 

 

Autor: Dominik Marchewka